Krzysztof Varga o reprezentacji w piłce nożnej

Krzysztof Varga o udziale reprezentacji Polski w mistrzostwach świata w piłce nożnej (K. Varga "Dziennik hipopotama")
Krzysz­tof Var­ga „Dzien­nik hipo­po­ta­ma”. Frag­men­ty wyrwa­ne z kontekstu 🙂

Pił­ka noż­na mnie nie inte­re­su­je, bo w ogó­le sport mnie nie inte­re­su­je, a sport zespo­ło­wy w szcze­gól­no­ści. No ale wła­śnie trwa EURO 2020 (pomi­mo tego, że jest rok 2021) i chcąc nie chcąc coś tam się obi­je o uszy na temat wyczy­nów naszej „repre­zen­ta­cji”. Jest to więc dobry moment, żeby przy­po­mnieć, co na ten temat napi­sał Krzysz­tof Var­ga w „Dzien­ni­ku hipo­po­ta­ma”. Ten cytat odno­si się do mistrzostw świa­ta z 2018 roku, ale myślę, że do mistrzostw euro­py też może paso­wać. Parę dni temu nasi pił­ka­rze prze­gra­li ze Sło­wa­cją, dzi­siaj też gra­ją, nie wiem nawet, z kim…

I pomy­śleć, że 9 lat temu byłem wolon­ta­riu­szem mia­sta gospo­da­rza w trak­cie EURO 2012…


Dopi­sek po meczu: tego dnia „wygra­li­śmy” z Hisz­pa­nią 1:1, ale w kolej­nym meczu ze Szwe­cją repre­zen­ta­cja prze­rżnę­ła, tak więc tra­dy­cji sta­ło się zadość – pol­ska dru­ży­na szyb­ko odpa­dła z turnieju.

Rozważania hipopotama

Krzysz­to­fa Var­gę od stro­ny lite­rac­kiej pozna­łem w 2019 roku. Wte­dy, w tym jed­nym roku, prze­czy­ta­łem chy­ba 6 jego ksią­żek: „Ale­ję Nie­pod­le­gło­ści”, „Tro­ci­ny”, „Nagro­bek z lastry­ko” i serię węgier­ską: „Gulasz z turu­la”, „Czar­dasz z man­ga­li­cą” i „Lan­go­sza w jur­cie”. W sumie nie wiem, jak to się sta­ło, że tak nagle sko­czy­łem do ksią­żek tego pół-Węgra. Ale od stro­ny dzien­ni­kar­skiej zna­łem go znacz­nie dłu­żej, tj. odkąd regu­lar­nie kupo­wa­łem naj­pierw czwart­ko­wą, a póź­niej ponie­dział­ko­wą „Gaze­tę Wybor­czą”, tak napraw­dę w celu czy­ta­nia „Duże­go For­ma­tu”, w cza­sach gdy czy­ta­nie DF mia­ło jesz­cze jakiś sens. No bo w koń­cu Var­ga przez lata był dzien­ni­ka­rzem „Gaze­ty Wybor­czej” i co tydzień uka­zy­wał się jego felie­ton w „Dużym For­ma­cie”. Nie wiem, kie­dy zaczą­łem je czy­tać, ale raczej było to pod koniec stu­diów. Wcze­śniej czy­ta­łem regu­lar­nie felie­to­ny Mariu­sza Szczy­gła, któ­re nie­ste­ty w pew­nym momen­cie zaczę­ły mnie nudzić, jak z resz­tą całe jego dzien­ni­kar­stwo. I wte­dy poja­wił się Krzysz­tof Var­ga, ze swo­im cię­tym humo­rem, sar­ka­zmem i świet­nym roze­zna­niem w świe­cie kul­tu­ry, tak­że tej współ­cze­snej, nie­gar­dzą­cy ani książ­ką, ani seria­lem. To dla „Gaze­ty Wybor­czej” nie­po­we­to­wa­na stra­ta, że taki pisarz i dzien­ni­karz opu­ścił jej łamy z koń­cem 2020 roku i prze­niósł się do kon­ku­ren­cji; dla mnie to kolej­ny powód mniej żeby jesz­cze kupo­wać raz w tygo­dniu „Wybor­czą”.

Jestem pewien, że kie­dyś felie­to­ny Var­gi, nie­zrów­na­ne pod wzglę­dem dow­ci­pu i inte­li­gen­cji, zosta­ną wyda­ne w for­mie jakie­goś jed­ne­go opa­słe­go tomu. Sam Var­ga nie stro­nił od komen­ta­rzy do aktu­al­nych wyda­rzeń, czę­sto w świe­cie kul­tu­ry, kry­ty­ku­jąc je zjadliwie.

Ale chcia­łem tu napi­sać o innej pozy­cji Auto­ra, o wyda­nym pod koniec 2020 roku „Dzien­ni­ku hipo­po­ta­ma”. Jest to dzien­nik, czy­li moż­na powie­dzieć, blog na papie­rze; for­ma z cza­sów, gdy nie było inter­ne­tu. To oczy­wi­sta kon­ty­nu­acja dzienników Leopol­da Tyr­man­da, Marii Dąbrow­skiej, Agniesz­ki Osiec­kiej i wie­lu innych pisarzy/poetów, któ­rzy zapra­gnę­li podzie­lić się z gawie­dzią swo­imi prze­my­śle­nia­mi nad róż­ny­mi spra­wa­mi. Trze­ba przy­znać, że tego rodza­ju publi­ka­cja, w ogó­le napi­sa­nie cze­goś takie­go, jest już samo w sobie moc­no kabo­tyń­skie. No bo rozu­miem pisać sobie pamięt­ni­czek do szu­fla­dy; no ale prze­cież nie po to pisarz coś pisze, żeby póź­niej papier w szu­fla­dzie był zja­da­ny przez myszy. Pisarz prze­cież po to pisze, żeby sze­ro­kie masy czy­tel­ni­cze się z tym zapo­zna­ły no i przede wszyst­kim po to, żeby się w ten spo­sób unie­śmier­tel­nić. Nikt prze­cież chy­ba nie uwie­rzy w to, że jakiś pisarz napi­sał aku­rat dzien­nik lub pamięt­nik i tyl­ko po to, żeby póź­niej maku­la­tu­rą napa­lić w pie­cu. Cho­dzi raczej o zna­le­zie­nie ujścia dla swo­je­go ego; koniecz­ność podzie­le­nia się ze świa­tem swo­imi prze­my­śle­nia­mi na każ­dy temat jest sil­niej­sza od roz­sąd­ku; chęć opu­bli­ko­wa­nia cze­go­kol­wiek zwy­cię­ża, w nadziei, że publicz­ność pad­nie na kola­na przed geniu­szem i prze­ni­kli­wo­ścią pisa­rza. Praw­dę mówiąc, od pisa­nia dzien­ni­ka w celu jego wyda­nia, już nie­da­le­ka dro­ga do influ­en­se­rek, publi­ku­ją­cych na insta­gra­mie swo­je słitfocie.

Wyzło­śli­wiam się może tro­chę na wyrost. Ale tak to już jest w cza­sach inter­ne­tu. Daw­niej byle głu­pek mógł co naj­wy­żej swo­je prze­my­śle­nia uwiecz­nić na drzwiach od wychod­ka; dzi­siaj ma od tego Face­bo­oka. Nato­miast pisa­rze mają lep­szą for­mę, bo książkową.

W każ­dym razie Var­ga też posta­no­wił się unie­śmier­tel­nić i tym razem nie poprzez powieść czy felie­ton, ale wła­śnie poprzez dziennik.

Rela­cje z codzien­no­ści zaczy­na­ją się w 2018 roku, a koń­czą na począt­ku 2020 roku, na pro­gu epi­de­mii. Wia­do­mo, że każ­dy czło­wiek chciał­by bli­żej poznać swo­je­go ulu­bio­ne­go pisarza/muzyka/aktora/sportowca, zaj­rzeć mu pod koł­drę, zoba­czyć jak żyje, jaką ma rodzi­ną, jak miesz­ka, czym jeź­dzi, jak spę­dza wol­ny czas &c. Więc taki dzien­nik mógł­by być dosko­na­łą oka­zją do tego, żeby pisa­rza, np. Krzysz­to­fa Var­gę, poznać nie tyl­ko od stro­ny zawo­do­wej, tj. pisar­sko-dzien­ni­kar­skiej, ale tak­że od stro­ny pry­wat­nej: gdzie miesz­ka, czym jeź­dzi, co je, jak spę­dza czas, czy ma rodzi­nę i dzie­siąt­ki tego typu kwe­stii. Ale Krzysz­tof Var­ga (inni dzien­ni­ko­pi­sa­rze może też, nie wiem, nie czy­ta­łem innych dzien­ni­ków, bo do tej pory ta for­ma mnie odpy­cha­ła) ści­śle dozu­je infor­ma­cje, któ­re prze­ka­zu­je czy­tel­ni­kom. Wia­do­mo, że taką książ­kę jak dzien­nik, kupią tyl­ko wiel­bi­cie­le lite­ra­tu­ry dane­go twór­cy, bo co innych ludzi obcho­dzi, czy ten czy inny autor sło­dzi her­ba­tę czy nie, czy ma plom­by w zębach, czy też nie. Ale Krzysz­tof Var­ga nawet tym swo­im wier­nym czy­tel­ni­kom infor­ma­cji ską­pi. Moż­na wręcz odnieść wra­że­nie, że w wie­lu miej­scach doko­nu­je auto­cen­zu­ry. W jego opo­wie­ści, dosyć swo­ją dro­gą cie­ka­wej, są pew­ne luki, nie­do­mó­wie­nia, nie­ści­sło­ści; dowia­du­je­my się o jakiś oso­bach i miej­scach, ale bez bliż­szych infor­ma­cji. Domy­śla­my się, że autor prze­ży­wa jakieś pro­ble­my oso­bi­ste, ale nie wie­my, jakie dokład­nie. Widać wyraź­nie, że autor chce podzie­lić się swo­imi opi­nia­mi na pew­ne tema­ty, szcze­gól­nie spo­łecz­ne, kul­tu­ral­ne, poli­tycz­ne, ale o sobie samym pisze nie­wie­le. Infor­ma­cja jest ści­śle regla­men­to­wa­na. Z tego powo­du czy­tel­nik ma uczu­cie nie­do­sy­tu; ma wra­że­nie, że coś go omi­ja, a sam autor nie jest do koń­ca szcze­ry (no a jak zde­cy­do­wał się na taki lite­rac­ki eks­hi­bi­cjo­nizm, to chy­ba powi­nien się obna­żyć zupeł­nie, a nie tyl­ko pępek).

To wszyst­ko nie zmie­nia fak­tu, że ci, któ­rzy lubią felie­to­ny Var­gi, będą „Dzien­ni­ka­mi” tak­że ukon­ten­to­wa­ni. Znaj­du­je się w nich wie­le traf­nych dia­gnoz na temat nasze­go kra­ju, spo­łe­czeń­stwa itd.

O anar­chii (K. Var­ga „Dzien­nik hipo­po­ta­ma”, wyd. Iskry, 2020)

Dużo miej­sca jest poświę­co­ne kul­tu­rze, a raczej jej uwią­do­wi. Wia­do­mo, że dla Var­gi, jako dla pisa­rza, jest to temat pierw­szo­pla­no­wy. I tu poja­wia się pro­blem. Odnio­słem wra­że­nie, że z tek­stu prze­bi­ja zgorzk­nie­nie. Pesy­mizm pisa­rza, któ­ry chce two­rzyć ambit­ną lite­ra­tu­rę, w kra­ju, w któ­rym na wyso­ką sztu­kę nie ma popy­tu, a lud nie czy­ta nicze­go (a przy­naj­mniej nie nic war­to­ścio­we­go), nawet ulot­ki od aspi­ry­ny. Moim zda­niem te uty­ski­wa­nia są tro­chę prze­sa­dzo­ne. Któż by nie marzył o napi­sa­niu powie­ści, wier­sza lub opo­wia­da­nia; opu­bli­ko­wa­niu go i zosta­niu sław­nym? Var­ga w czę­ści te marze­nia zre­ali­zo­wał. Ale jego ambi­cje się­ga­ją wyżej. W wie­lu miej­scach pisze o tym, że jego czy­tel­ni­cy to sami eme­ry­ci (więc ja muszę być wyjąt­kiem); że jest ich nie­wie­lu, że jego książ­ki się nie sprze­da­ją albo sprze­da­ją się w mar­nych nakła­dach. No i pre­ten­sje do czy­tel­ni­ków, że nie czy­ta­ją ambit­nej lite­ra­tu­ry (czy­taj powie­ści napi­sa­nych przez Var­gę), tyl­ko książ­ki tram­wa­jo­wo-klo­ze­to­we, któ­rych auto­rów, sta­cha­now­ców lite­ra­tu­ry (okre­śle­nie zaczerp­nię­te z któ­re­goś z felie­to­nów), przez litość nie wymienię.

Te narze­ka­nia są na pew­no czę­ścio­wo uza­sad­nio­ne. U nas nie ma nawy­ku czy­ta­nia; czy­ta­nie jest deka­denc­ką roz­ryw­ką zgni­łej eli­ty, a praw­dzi­wy i war­to­ścio­wy czło­nek spo­łe­czeń­stwa, powi­nien się zado­wo­lić kaba­re­ta­mi i Syl­we­strem z Jedynką.

Upa­dek kul­tu­ry jako objaw cho­ro­by (K. Var­ga „Dzien­nik hipo­po­ta­ma”, wyd. Iskry, 2020)

Czy­tel­ni­cy są bez­na­dziej­ni (K. Var­ga „Dzien­nik hipo­po­ta­ma”, wyd. Iskry, 2020)

Czy­ta­jąc dzien­nik Var­gi mam jed­nak chwi­la­mi wra­że­nie, że żyje­my na jakiś dwóch, zupeł­nie róż­nych pla­ne­tach. I chy­ba te róż­ni­ce nie wyni­ka­ją tyl­ko z tego, że on miesz­ka w War­sza­wie, a ja w pro­win­cjo­nal­nym, nic nie­zna­czą­cym mie­ście. Obra­ca się w świat­ku arty­stycz­nym, wiel­ko­miej­skim. Jego zna­jo­mi, to same sła­wy, pisa­rze, akto­rzy, gwiaz­dy estra­dy. Życie upły­wa mu na oglą­da­niu seria­li, cho­dze­niu do kina/teatru i szla­ja­niu się po knaj­pach. Dzi­wi mnie, że zupeł­nie nie przyj­mu­je do wia­do­mo­ści, że więk­szość ludzi tak nie żyje, choć­by z powo­du pro­za­icz­nej koniecz­no­ści zaro­bie­nia na życie. I ma pre­ten­sje, że zamiast oglą­dać ambit­ne fil­my, cho­dzić do teatru, na odczy­ty poezji czy czy­tać książ­ki – ludzi zaj­mu­ją się, mówiąc eufe­mi­stycz­nie, spra­wa­mi docze­sny­mi. A gdy już ktoś zacznie czy­tać, to Var­ga to kry­ty­ku­je – że ludzie czy­ta­ją nie te książ­ki, któ­re jego zda­niem czy­tać powin­ni (w domy­śle – te, któ­rych jest auto­rem). Nie­ste­ty odnio­słem wra­że­nie, że z tego wszyst­kie­go prze­bi­ja lament i zawie­dzio­ne nadzie­je nie­speł­nio­ne­go pisa­rza, któ­ry odniósł suk­ces, ale nie­wiel­ki; zde­cy­do­wa­nie za mały jak na jego ambi­cje. Tro­chę szko­da, że taki znaw­ca kul­tu­ry, nie­zły pisarz, eru­dy­ta i recen­zent oraz, wybit­ny, jak­by nie było, felie­to­ni­sta, zaj­mu­je się uża­la­niem nad sobą.

No cóż. Cho­ciaż dzien­nik momen­ta­mi może nie tyle roz­cza­ro­wał, co zdzi­wił, to jed­nak ja się nie zra­żam do pisar­stwa Krzysz­to­fa Var­gi i zamie­rzam zgłę­biać je dalej. Wła­śnie zabra­łem się za jed­ną z jego now­szych ksią­żek „Son­nen­berg”. Cho­ciaż po prze­czy­ta­niu „Dzien­ni­ka” nie jestem pewien, czy zro­zu­miem tę powieść tak, jak powinienem.

Autobiografie”

O Tho­ma­sie Bern­har­dzie już kie­dyś napi­sa­łem kil­ka zdań. Teraz jed­nak zno­wu jest oka­zja, bo wła­śnie skoń­czy­łem czy­tać jego „Auto­bio­gra­fie”.

To nie jest rzecz jasna auto­bio­gra­fia auto­ra w ści­słym zna­cze­niu tego sło­wa. To zde­cy­do­wa­nie powieść, cho­ciaż bar­dzo spe­cy­ficz­na, jak cała twór­czość Bern­har­da. Autor opi­su­je w niej swo­je doświad­cze­nia i obser­wa­cje z cza­sów mło­do­ści i dzie­ciń­stwa. Przy­naj­mniej może­my się domy­ślać, że są to wspo­mnie­nia auto­ra, cho­ciaż rzecz jasna trud­no jed­no­znacz­nie zwe­ry­fi­ko­wać, czy to wszyst­ko autor prze­żył napraw­dę. Jeśli nawet nie wszyst­ko w tej książ­ce to opis życia auto­ra, to na pew­no duża część. W książ­kach jest mowa o rodzi­nie, wie­lo­krot­nych prze­pro­wadz­kach, szko­le, grze na skrzyp­cach, lek­cjach śpie­wu, woj­nie, rela­cjach z rówie­śni­ka­mi, pra­cy i cho­ro­bie płuc. Chy­ba po pro­stu o tym wszyst­kim, co zawa­ży­ło na póź­niej­szym życiu pisarza.

Książ­ka skła­da się wła­ści­wie z pię­ciu mniej­szych czę­ści, któ­re moż­na czy­tać nie­za­leż­nie i któ­re z resz­tą wcze­śniej były wyda­wa­ne osob­no (wcze­śniej prze­czy­ta­łem „Chłód” i „Sute­re­nę” w jakiś przed­po­to­po­wych wyda­niach). W 2019 roku Wydaw­nic­two Czar­ne wyda­ło je jako jeden tom.

Na pierw­szy rzut oka lite­ra­tu­ra Bern­har­da nie wyglą­da zachę­ca­ją­co: dłu­gie zda­nia, brak aka­pi­tów, brak dia­lo­gów, cała książ­ka jako jeden mega­roz­dział. Moż­na powie­dzieć, że to prze­pis na lite­rac­ką kata­stro­fę albo lite­ra­tu­rę dla wąskie­go gro­na mania­ków i maso­chi­stów. Ale tak nie jest. Pomi­mo tego, że autor pisze w sty­lu przy­po­mi­na­ją­cym stru­mień świa­do­mo­ści, to ta jego świa­do­mość nie jest nud­na; wręcz prze­ciw­nie jest pozy­tyw­nie zaska­ku­ją­ca i wcią­ga­ją­ca. Nar­ra­tor snu­je swą opo­wieść, naj­pierw płyn­nie oma­wia wyda­rze­nia z życia, a następ­nie robi zupeł­ny skok w bok – jakąś nie­sa­mo­wi­tą dygre­sję, by po pew­nym cza­sie powró­cić do głów­ne­go nur­tu roz­wa­żań. Ale pomi­mo tego czy­tel­nik nie gubi się fabu­le. Książ­ka jest cie­ka­wa i pomi­mo mało, na pierw­szy rzut oka, przy­stęp­nej for­my, ma się ocho­tę wie­dzieć, co zda­rzy­ło się dalej. Autor opi­su­je swo­je życie, ale tak­że czy­ni wie­le uwag natu­ry ogól­nej, dzie­li się z czy­tel­ni­kiem swo­imi spo­strze­że­nia­mi na temat spo­łe­czeń­stwa i rela­cji mię­dzy­ludz­kich. Poza tym powieść jest cie­ka­wym źró­dłem wie­dzy na temat Austrii, któ­ra nie jest u nas wca­le aż tak znana.

Tho­mas Bern­hard „Auto­bio­gra­fie” • Opis poby­tu w szpi­ta­lu w związ­ku z cho­ro­bą płuc

Wła­ści­wie nie ma tu dia­lo­gów. A jeśli są, to są to dia­lo­gi z samym sobą. W koń­cu moż­na odnieść wra­że­nie, chy­ba słusz­ne, że dla Bern­har­da tyl­ko on sam, ewen­tu­al­nie jego dzia­dek, któ­ry zajął bar­dzo istot­ne miej­sce w jego życiu, był god­nym uwa­gi roz­mów­cą. T.B. nie boi się tego przy­znać, że cała resz­ta ludzi, to po pro­stu głup­cy (ele­ganc­ko to nazywając).

T.B. wspo­mi­na swo­je dzie­ciń­stwo przed woj­ną, w cza­sie woj­ny oraz w dru­giej poło­wie lat 40. Opi­su­je bom­bar­do­wa­nia Sal­zbur­ga, w któ­rym ówcze­śnie miesz­kał. Przy­po­mi­na, jak cho­dził do szko­ły: naro­do­wo­so­cja­li­stycz­nej, w 1945 roku prze­ro­bio­nej na kato­lic­ką (pisze, że róż­ni­ca nie­wiel­ka). Opi­su­je swo­je rela­cje z inny­mi rówie­śni­ka­mi i nauczy­cie­la­mi. Ogól­nie rzecz bio­rąc nie są to wspo­mnie­nia budu­ją­ce. Bie­da, pato­lo­gicz­ne rela­cje z rodzi­ca­mi, czę­ste prze­pro­wadz­ki, złe wyni­ki w szko­le, brak pomy­słu na wła­sną przy­szłość, oto­cze­nie skła­da­ją­ce się z ludzi pod­łych i tępych. I w koń­cu kosz­mar­na cho­ro­ba, poby­ty w szpi­ta­lu w sali dla umie­ra­ją­cych, a na koń­cu w sanatorium-umieralni.

W książ­ce jest tak­że mowa o Austrii przed­wo­jen­nej, następ­nie wcie­lo­nej do Rze­szy nie­miec­kiej; o tym, jak w nie­miec­kiej szko­le T.B. nazy­wa­ny był „Austry­ja­kiem”. Mowa jest tak­że o hitle­row­skich wyjaz­dach waka­cyj­nych dla „trud­nych dzie­ci”, na któ­rych się zna­lazł, z powo­du nie­umie­jęt­no­ści funk­cjo­no­wa­nia w społeczeństwie.

Tho­mas Bern­hard „Auto­bio­gra­fie” • Naro­do­wo­so­cja­li­stycz­ne „kolo­nie” dla dzie­ci z „trud­nych rodzin”

Trau­ma­tycz­ne dzie­ciń­stwo nazna­czo­ne wie­lo­ma przy­kry­mi wyda­rze­nia­mi nie­wąt­pli­wie mia­ło wpływ na życie pisa­rza; nic więc dziw­ne­go, że poświę­cił mu zna­czą­ce dzie­ło. Z innych utwo­rów Bern­har­da bije pesy­mizm i brak złu­dzeń co do ludzi. Twór­czość T.B. to cie­ka­wa pozy­cja w lite­ra­tu­rze dwu­dzie­ste­go wie­ku i przy­dat­ny łącz­nik z przeszłością.

I jeszcze jedno

Jesz­cze jed­na myśl okolicznościowa:

Tak powie­dzia­łem sobie w sercu:

«Oto nagro­ma­dzi­łem i przy­spo­rzy­łem mądro­ści więcej
niż wszy­scy, co wła­da­li przede mną na Jeruzalem»,
a ser­ce me doświad­czy­ło wie­le mądro­ści i wiedzy.

I posta­no­wi­łem sobie poznać
mądrość i wie­dzę, sza­leń­stwo i głupotę.

Pozna­łem, że rów­nież i to jest pogo­nią za wiatrem,
bo w wiel­kiej mądro­ści – wie­le utrapienia,
a kto przy­spa­rza wie­dzy – przy­spa­rza i cier­pień.

 

 

Posta­no­wi­łem
przyj­rzeć się mądrości,
a tak­że sza­leń­stwu i głupocie.

Bo cze­goż jesz­cze doko­nać może człowiek,
któ­ry nastą­pi po królu,
nad to, cze­go on już dokonał?

I zoba­czy­łem,
że mądrość tak prze­wyż­sza głupotę,
jak świa­tło prze­wyż­sza ciemności.

Mędrzec ma w gło­wie swo­jej oczy,
a głu­piec cho­dzi w ciemności.

Ale pozna­łem tak samo,
że ten sam los
spo­ty­ka wszystkich.

Więc powie­dzia­łem sobie:
«Jaki los głupca,
taki i mój będzie.
I po cóż więc nabyłem
tyle mądrości?»

Rze­kłem prze­to w ser­cu, że i to jest marność.
Bo nie ma wiecz­nej pamię­ci po mędrcu
tak samo, jak i po głupcu,
gdyż już w naj­bliż­szych dniach
w nie­pa­mięć idzie wszystko;
czyż nie umie­ra mędrzec tak samo jak i głupiec?

Toteż znie­na­wi­dzi­łem życie,
gdyż przy­kre mi były wszyst­kie sprawy,
jakie się dzie­ją pod słońcem;
bo wszyst­ko mar­ność i pogoń za wia­trem.

(Koh 1, 16 – 18. 2, 12 – 17)

Księga poznania

Nie­ca­ły tydzień temu, we wto­rek, mia­łem obro­nę. W sobo­tę – abso­lu­to­rium. Jed­nym sło­wem jestem magi­strem, a stu­dia, któ­re dopie­ro co roz­po­czą­łem, mam już za sobą.

Z tej oka­zji – prze­wrot­ny cyta­cik okolicznościowy.

Choć filo­zo­fię studiowałem,
medycz­ny kunszt, arka­na prawa
i teo­lo­gię też, z zapałem
god­nym, zaiste, lep­szej sprawy,
na nic się zda­ły moje trudy —
jestem tak mądry, jak i wprzódy!

Zwą mnie magi­strem, ba, doktorem!
Od lat dzie­się­ciu za nos wodzę
po krę­tej poszu­ki­wań drodze
swych uczniów głup­ko­wa­tą sforę
i widzę, że nic nie wiem przecie.

Ta myśl, jak kamień, ser­ce gniecie!

I cóż, żem jest mędr­szy niż owe gaduły
magi­stry, dok­to­ry, pisma­ki i klechy,
że za nic mam wszel­kie moral­ne skrupuły,
nie boję się dia­bła ni kary za grzechy —
wraz z trwo­gą i radość zosta­ła odjęta,
bo księ­ga pozna­nia jest dla mnie zamknięta!

Czyż ster­tą uczo­nych książ­ko­wych mądrości
napra­wić świat zdo­łam, dać szczę­ście ludzkości?

(Goethe)

Teraz mogę sobie przed nazwi­skiem na górze stro­ny dodać „mgr” 🙂

Ubój egzaminacyjny

W ponie­dzia­łek roz­po­czę­ła się, dla mnie już ósma, sesja egza­mi­na­cyj­na. Jestem już po czte­rech, a wła­ści­wie pię­ciu egza­mi­nach. Przede mną jesz­cze jeden. Bo nie­ste­ty – jeden musia­łem pisać dwa razy. Dodam, że był to egza­min nad­zwy­czaj­nie okrop­ny. Do tej pory myśla­łem, że pra­wo ochro­ny śro­do­wi­ska było naj­gor­szym egza­mi­nem, jaki zda­wa­łem (a zda­wa­łem dwa razy), ale oka­za­ło się, że teo­ria i filo­zo­fia pra­wa może być rów­nie paskud­na. Naj­gor­sze było w tym wszyst­kim to, że – jak mi się zda­wa­ło – już przy pierw­szym podej­ściu byłem bar­dzo dobrze przy­go­to­wa­ny. No ale mia­łem pecha.

Na kpi­nę zakra­wa fakt, że z ćwi­czeń z tego przed­mio­tu mia­łem piąt­kę. Tak więc w indek­sie obok jedyn­ki z egza­mi­nu, wid­nie­je piąt­ka z ćwi­czeń. Filo­zo­fia mnie nigdy zbyt­nio nie inte­re­so­wa­ła, ale ćwi­cze­nia prze­ko­na­ły mnie, że jed­nak może być bar­dzo cie­ka­wa. Nato­miast wykład i podwój­nie zda­wa­ny egza­min raczej we mnie tę cie­ka­wość zli­kwi­do­wa­ły. Nie tyl­ko we mnie, bo wykła­dow­ca przez pół­to­ra seme­stru mówił do pra­wie pustej sali (gdy­by mówił do pustej, to był­by to już przy­pa­dek do leczenia).

Teraz został mi jesz­cze jeden egza­min; muszę więc zmu­sić się do nauki. Poni­żej zamiesz­czam omó­wie­nie jed­ne­go z wyro­ków Euro­pej­skie­go Try­bu­na­łu Praw Czło­wie­ka, któ­ry przy­go­to­wa­łem na zali­cze­nie ćwi­czeń; zosta­ło ono pozy­tyw­nie zre­cen­zo­wa­ne. Wyrok doty­czył ubo­ju rytu­al­ne­go we Fran­cji. Miłej lektury.


Omówienie wyroku
Europejskiego Trybunału Praw Człowieka
w sprawie Cha’are Shalom Ve Tsedek przeciwko Francji
wydanego 27 czerwca 2000 roku

Stro­na skar­żą­ca: Sto­wa­rzy­sze­nie reli­gij­ne Cha’are Sha­lom Ve Tsedek
Sygna­tu­ra: 2741795

Dla reli­gij­nych żydów spra­wą wiel­kiej wagi jest prze­strze­ga­nie reguł doty­czą­cych żywie­nia (tzw. koszer­ność). Wyznaw­cy juda­izmu czer­pią nor­my postę­po­wa­nia doty­czą­ce­go żyw­no­ści z reli­gij­ne­go pra­wa żydow­skie­go, przede wszyst­kim z Tory. Zgod­nie z tymi regu­ła­mi, nie­któ­re zwie­rzę­ta uzna­wa­ne są za nie­czy­ste i z tego powo­du nie mogą być spo­ży­wa­ne. Ponad­to, cał­ko­wi­cie zabro­nio­ne jest spo­ży­wa­nie krwi, „bo we krwi jest życie, i nie będziesz spo­ży­wał życia razem z cia­łem.” (Pwt 12, 23) Nie­do­pusz­czal­ne jest jedze­nie mię­sa zwie­rząt, któ­re umar­ło z przy­czyn natu­ral­nych, zabi­te przez inne zwie­rzę albo było cho­re. Mię­so nie może być łączo­ne z inny­mi pro­duk­ta­mi pocho­dze­nia zwie­rzę­ce­go (mle­kiem, śmie­ta­ną, masłem). By zacho­wać koszer­ność mię­sa, koniecz­ne jest prze­strze­ga­nie odpo­wied­nich reguł doty­czą­cych ubo­ju zwierząt.

Ubój rytu­al­ny (sze­chi­ta) prze­pro­wa­dza­ny jest w nastę­pu­ją­cy spo­sób: zwie­rzę powin­no być pobło­go­sła­wio­ne, a następ­nie zarżnię­te jed­nym głę­bo­kim cię­ciem noża; potem powin­no być pozo­sta­wio­ne do wykrwa­wie­nia. Ubo­ju doko­nu­je odpo­wied­nio prze­szko­lo­ny rze­zak (szoj­chet). Gdy zwie­rzę się wykrwa­wi, prze­pro­wa­dza się jego bada­nie; jeśli nosi ono śla­dy jakiej­kol­wiek cho­ro­by, nie jest koszer­ne. Do cza­su sprze­da­ży, mię­so pozo­sta­je pod nad­zo­rem „inspek­to­ra koszer­no­ści”. Przy­zna­je on „potwier­dze­nie koszer­no­ści”, za któ­ry jest nakła­da­ny na kupu­ją­cych opła­ta, tzw. poda­tek rabi­nicz­ny (poda­tek ubojowy).

Jak w wie­lu pań­stwach, tak­że we Fran­cji ubój rytu­al­ny jest sprzecz­ny z zasa­da­mi huma­ni­tar­ne­go trak­to­wa­nia zwie­rząt (bo zwie­rzę powin­no wcze­śniej zostać ogłu­szo­ne); jed­nak­że, pod pew­ny­mi warun­ka­mi, ubój rytu­al­ny dla żydów i muzuł­ma­nów jest dopusz­czo­ny. Zgod­nie z fran­cu­ski­mi prze­pi­sa­mi, ubój rytu­al­ny może być doko­ny­wa­ny tyl­ko przez rze­za­ków cer­ty­fi­ko­wa­nych przez związ­ki wyzna­nio­we. Związ­ki, któ­re mogą rze­za­ków wyzna­czać, są wska­zy­wa­ne przez mini­stra rol­nic­twa na wnio­sek mini­stra spraw wewnętrznych.

We Fran­cji repre­zen­ta­tyw­nym związ­kiem wyznaw­ców juda­izmu jest Pary­ski Żydow­ski Kon­sy­storz, któ­re­go organ — Połą­czo­ny Komi­tet Rabi­nicz­ny — został upraw­nio­ny do wska­zy­wa­nia osób do prze­pro­wa­dza­nia ubo­ju rytu­al­ne­go. Pary­ski Kon­sy­storz jest odga­łę­zie­niem Cen­tral­ne­go Kon­sy­sto­rza, ist­nie­ją­ce­go od począt­ku XIX wie­ku, jako orga­ni­za­cji sku­pia­ją­cej gmi­ny żydow­skie.  Cen­tral­ny Kon­sy­storz sku­pia więk­szość wyznaw­ców juda­izmu we Fran­cji, poza wyznaw­ca­mi nur­tów bar­dziej libe­ral­nych, oraz wyznaw­ca­mi nur­tów ultra-orto­dok­syj­nych, któ­rzy uwa­ża­ją, że Tora powin­na być sto­so­wa­na dosłow­nie. Źró­dłem finan­so­wa­nia orga­ni­za­cji żydow­skich jest w więk­szo­ści poda­tek ubojowy.

Skar­żą­cy Cha’are Sha­lom Ve Tse­dek jest ultra-orto­dok­syj­nym reli­gij­nym sto­wa­rzy­sze­niem. Ma ono sze­ściu­set człon­ków i oko­ło czter­dzie­stu tysię­cy sym­pa­ty­ków, spo­śród któ­rych oko­ło dwu­dzie­stu pro­wa­dzi skle­py mię­sne, restau­ra­cje i skle­py z żyw­no­ścią głę­bo­ko mro­żo­ną w Pary­żu i oko­li­cach. Sto­wa­rzy­sze­nie nie dzia­ła pod egi­dą Kon­sy­sto­rza pary­skie­go, któ­re­go wyznaw­cy są dla nie­go zbyt libe­ral­ny w spra­wach reli­gij­nych. Człon­ko­wie skar­żą­ce­go sto­wa­rzy­sze­nia chcą prze­pro­wa­dzać ubój rytu­al­ny zgod­nie z naj­bar­dziej orto­dok­syj­ny­mi regu­ła­mi. Te regu­ły wywo­dzo­ne są z XVI-wiecz­ne­go dzie­ła „Nakry­ty stół”. Zgod­nie z tymi regu­ła­mi, mię­so koszer­ne, może pocho­dzić tyl­ko od zwie­rzę­cia, któ­re nie mia­ło choć­by naj­mniej­szej ozna­ki cho­ro­by, w szcze­gól­no­ści w płu­cach. Ozna­ką cho­ro­by mogą być włók­ni­ste roz­war­stwie­nia w płu­cach i opłuc­nej. Dla­te­go też wnętrz­no­ści zwie­rzę­cia powin­ny być pod­da­ne dogłęb­nym oglę­dzi­nom. Rze­za­cy wyzna­cze­ni przez Połą­czo­ny Komi­tet Rabi­nicz­ny nie prze­pro­wa­dza­ją tak dogłęb­nych oglę­dzin, gdyż ich zda­niem, nie są one potrzeb­ne dla zacho­wa­nia koszer­no­ści. Dla­te­go też człon­ko­wie i sym­pa­ty­cy skar­żą­ce­go sto­wa­rzy­sze­nia nie uzna­ją zaświad­czeń koszer­no­ści wyda­wa­nych przez inspek­to­rów koszer­no­ści dzia­ła­ją­cych z ramie­nia Cen­tral­ne­go Konsystorza.

Nie­prze­pro­wa­dza­nie dogłęb­nych badań przez upraw­nio­nych do doko­ny­wa­nia ubo­ju rytu­al­ne­go rze­za­ków sta­ło się kan­wą kon­flik­tu mię­dzy sto­wa­rzy­sze­niem a „uzna­nym” przez pań­stwo fran­cu­skie żydow­skim związ­kiem wyzna­nio­wym. Człon­ko­wie sto­wa­rzy­sze­nia sprze­da­wa­li mię­so we wła­snych skle­pach z wysta­wio­nym przez sie­bie „zaświad­cze­niem koszer­no­ści”; sto­wa­rzy­sze­niu zarzu­ca­no nie­zgod­ne z pra­wem wyda­wa­nie takie­go zaświad­cze­nia, więc spra­wa skoń­czy­ła się na dro­dze sądowej.

Zgod­nie z fran­cu­ski­mi prze­pi­sa­mi z 1987 roku, w sytu­acji, gdy na tere­nie depar­ta­men­tu (jed­nost­ka podzia­łu tery­to­rial­ne­go) nie dzia­ła uzna­ny przez admi­ni­stra­cję zwią­zek wyzna­nio­wy, rze­za­ków może wyzna­czyć pre­fekt. W tym roku sto­wa­rzy­sze­nie zło­ży­ło wnio­sek o zezwo­le­nie wyko­ny­wa­nia ubo­ju rytu­al­ne­go przez trzech rze­za­ków dzia­ła­ją­cych z ramie­nia sto­wa­rzy­sze­nia. Jed­nak­że wyda­no decy­zję odmow­ną argu­men­tu­jąc, że taka zgo­da nie może być wyda­na przez organ admi­ni­stra­cji, gdyż na tere­nie depar­ta­men­tu dzia­ła Połą­czo­ny Komi­tet Rabi­nicz­ny, wła­ści­wy do wyzna­cza­nia rze­za­ków. Decy­zja zosta­ła pod­trzy­ma­na przez sąd admi­ni­stra­cyj­ny w dwóch instan­cjach. Sądy uzna­ły, że Komi­tet, jako repre­zen­tant wyznaw­ców juda­izmu, ma kom­pe­ten­cję do wyzna­cza­nia osób upraw­nio­nych do prze­pro­wa­dza­nia ubo­ju rytu­al­ne­go. Zda­niem sądów nie ma zna­cze­nia, że sto­wa­rzy­sze­nie Cha’are Sha­lom Ve Tse­dek, choć tak­że sku­pia­ją­ce wyznaw­ców juda­izmu, z powo­dów reli­gij­nych nie uzna­je za koszer­ne mię­sa cer­ty­fi­ko­wa­ne­go przez inspek­to­rów dzia­ła­ją­cych z ramie­nia Cen­tral­ne­go Konsystorza.

Sto­wa­rzy­sze­nie Cha’are Sha­lom Ve Tse­dek w swo­jej skar­dze zarzu­ca usta­wo­daw­cy fran­cu­skie­mu zła­ma­nie art. 9 i 14 Euro­pej­skiej Kon­wen­cji o Ochro­nie Praw Czło­wie­ka i Pod­sta­wo­wych Wol­no­ści. Arty­kuł 9 doty­czy wol­no­ści wyzna­nia, myśli i sumie­nia, a arty­kuł 14 zaka­zu dys­kry­mi­na­cji. Mówiąc w uprosz­cze­niu, pogwał­ce­nie Kon­wen­cji pole­ga na tym, że jedy­ną żydow­ską orga­ni­za­cją upraw­nio­ną do wyzna­cza­nia rze­za­ków jest, sku­pia­ją­cy więk­szość wyznaw­ców juda­izmu, Cen­tral­ny Kon­sy­storz. Nie wzię­to przy tym pod uwa­gę ist­nie­nia pomniej­szych związ­ków wyzna­nio­wych, rów­nież żydow­skich, jak np. Cha’are Sha­lom Ve Tsedek.

W niniej­szej spra­wie poja­wia­ją się pro­ble­my doty­czą­ce filo­zo­fii pra­wa; w szcze­gól­no­ści doty­czą one rela­cji mię­dzy pra­wem pań­stwo­wym a pra­wem reli­gij­nym. Ście­ra­ją się tutaj dwa porząd­ki nor­ma­tyw­ne, z któ­rych każ­dy ma swo­je racje i swo­je uza­sad­nie­nie; jed­nak nie daje porów­nać się dóbr, któ­re chro­nią. O ile pań­stwo­wy porzą­dek praw­ny zmie­rza do ochro­ny dóbr waż­nych dla wszyst­kich oby­wa­te­li: rów­no­wa­gi spo­łecz­nej, ładu publicz­ne­go, bez­pie­czeń­stwa (w tym bez­pie­czeń­stwa żyw­no­ści) — bez wzglę­du na ich poglą­dy poli­tycz­ne i reli­gij­ne, o tyle reli­gij­ne nor­my postę­po­wa­nia kie­ru­ją się celem, któ­ry nie jest celem docze­snym; doty­czą bowiem sfe­ry ducho­wej życia człowieka.

Kwe­stie obec­no­ści reli­gii w życiu spo­łecz­nym pań­stwa, w sfe­rze publicz­nej, jej wpły­wu na pra­wo­daw­stwo — były od setek lat i nadal są przed­mio­tem spo­rów. Sto­su­nek pań­stwa do związ­ków wyzna­nio­wych regu­lo­wa­ny jest przez pra­wo wyzna­nio­we. W minio­nych wie­kach czę­sto reli­gie mia­ły prze­moż­ny wpływ na życie publicz­ne, żyły wręcz w sym­bio­zie z pań­stwem. Obec­nie, w kul­tu­rze euro­pej­skiej domi­nu­je pogląd, że reli­gia powin­na być oddzie­lo­na od pań­stwa w wie­lu aspek­tach, ale przede wszyst­kim w sfe­rze praw­nej. To zna­czy nor­my dyk­to­wa­ne naka­za­mi reli­gii nie powin­ny mieć wpły­wu na nor­my praw­ne sta­no­wio­ne przez pań­stwo. Roz­dział kościo­łów od pań­stwa w róż­nych kra­jach przy­bie­ra róż­ną postać: od tzw. „pozy­tyw­ne­go roz­dzia­łu”, w któ­rym pań­stwo co praw­da jest świec­kie, ale zauwa­ża pozy­tyw­ny wpływ reli­gii na życie spo­łecz­ne (np. Niem­cy) po rady­kal­ny laicyzm, odrzu­ca­ją­cy cał­ko­wi­cie reli­gię z życia pań­stwa (np. Fran­cja). Są wresz­cie pań­stwa, gdzie roz­dzia­łem kościo­ła od pań­stwa rzą­dzi hipo­kry­zja z jed­nej, jak i z dru­giej stro­ny — pań­stwo jest teo­re­tycz­nie laic­kie, kwe­stie reli­gij­ne z pozo­ru są dla pań­stwa obo­jęt­ne, w prak­ty­ce jed­nak te dwie sfe­ry wysu­wa­ją wzglę­dem sie­bie róż­ne roszczenia.

Pozo­sta­je jed­nak aktu­al­ne nadal fun­da­men­tal­ne pyta­nie o źró­dła norm praw­nych, a w szcze­gól­no­ści: czy nor­my reli­gij­ne są źró­dłem pra­wa? Cho­dzi więc o rela­cje mię­dzy „pra­wem”, któ­re­go źró­dłem jest wyzna­nie, a pra­wem powszech­nie obo­wią­zu­ją­cym, usta­no­wio­nym przez kom­pe­tent­ny organ w spe­cjal­nej procedurze.

Za poglą­dem, że nor­my reli­gij­ne powin­ny być punk­tem wyj­ścia dla nor­my pra­wa sta­no­wio­ne­go opo­wia­da­ją się nie­któ­re nur­ty natu­ra­li­zmu praw­ni­cze­go. Kla­sycz­ny wykład tej kon­cep­cji dla kul­tu­ry euro­pej­skiej przed­sta­wił św. Tomasz w Sum­mie teo­lo­gicz­nej. Według nie­go, pra­wo powszech­nie obo­wią­zu­ją­ce mie­ści się na kil­ku szcze­blach. Pierw­szy z nich, to pra­wo wiecz­ne (lex aeter­na), czy­li „zamysł bożej mądro­ści”; dalej jest pra­wo boskie (lex divi­na) regu­lu­ją­ce sto­sun­ki mię­dzy czło­wie­kiem a Bogiem; wystę­pu­je też pra­wo natu­ral­ne (lex natu­ra­lis) w pod­sta­wo­wy spo­sób nor­mu­ją­ce zacho­wa­nia ludzi; w koń­cu wresz­cie — pra­wo ludz­kie (lex huma­na), któ­re w osta­tecz­ny spo­sób ma zmu­sić czło­wie­ka do odpo­wied­nie­go postę­po­wa­nia na wypa­dek, gdy­by nor­my wyż­sze­go rzę­du oka­za­ły się nie­wy­star­cza­ją­ce. Oczy­wi­ście pra­wo ludz­kie, powin­no być cał­ko­wi­cie pod­po­rząd­ko­wa­ne pra­wu wiecz­ne­mu, boskie­mu i natu­ral­ne­mu — powin­no więc słu­żyć, wedle chrze­ści­jań­stwa, osią­gnię­ciu zbawienia.

Jasne jest jed­nak, że św. Tomasz badał rela­cje mię­dzy pra­wem ludz­kim (pań­stwo­wym) a nor­ma­mi pły­ną­cy­mi z chrze­ści­jań­stwa, a nie z juda­izmu. Chrze­ści­ja­nie, choć Torę, jako część Sta­re­go Testa­men­tu, trak­tu­ją jako świę­tą księ­gę, nie pró­bu­ją wszak jej naka­zów na co dzień dosłow­nie wypeł­niać. Ta zaś dla współ­cze­śnie żyją­cych żydów chcą­cych w spo­sób lite­ral­ny się do niej sto­so­wać cią­gle jest źró­dłem pod­sta­wo­wych norm co do tego, jak nale­ży postę­po­wać; w naj­drob­niej­szych spra­wach może regu­lo­wać ludz­kie życie, w tym kwe­stie zwią­za­ne z jedze­niem. Dla reli­gij­nych żydów jest to spra­wa wiel­kiej wagi, gdyż ich zda­niem, to zacho­wy­wa­nie naj­drob­niej­szych przy­ka­zań biblij­nych warun­ku­je ich pozy­cję w oczach Boga.

Pro­blem poja­wia się w sytu­acji, gdy pra­wo reli­gij­ne jest sprzecz­ne z sys­te­mem praw­nym obo­wią­zu­ją­cym w danym pań­stwie. Nor­my reli­gij­ne naka­zu­ją swo­im adre­sa­tom zacho­wy­wać się w okre­ślo­ny spo­sób, choć do tych pod­mio­tów adre­so­wa­ne są tak­że nor­my pra­wa sta­no­wio­ne­go, któ­re w tych samych oko­licz­no­ściach zaka­zu­ją im takie­go zacho­wa­nia. Nor­my reli­gij­ne naka­zu­ją wyznaw­com juda­izmu powie­sić zwie­rzę gło­wą do dołu i zarżnąć je jed­nym pocią­gnię­ciem noża, a następ­nie pozo­sta­wić do wykrwa­wie­nia, pod­czas gdy nor­my pra­wa usta­no­wio­ne­go przez organ pań­stwa naka­zu­ją trak­to­wać zwie­rzę­ta w spo­sób humanitarny.

Pra­wo­daw­ca usta­na­wia­jąc zasa­dę huma­ni­tar­ne­go trak­to­wa­nia zwie­rząt daje do zro­zu­mie­nia, że waż­ną dla nie­go war­to­ścią jest odpo­wied­nie odno­sze­nie się czło­wie­ka tak­że do innych istot żywych. Sta­no­wi w ten spo­sób gene­ral­ną zasa­dę, że tak­że zwie­rzę­tom, choć pozba­wio­nym rozu­mu, w tym moż­li­wo­ści prze­ży­wa­nia sta­nów inten­cjo­nal­nych,  nale­ży się z tych, czy innych przy­czyn sza­cu­nek. Ten sza­cu­nek ma się wyra­żać mię­dzy inny­mi w zobo­wią­za­niu do mini­ma­li­zo­wa­nia cier­pień zwie­rząt prze­zna­czo­nych do ubo­ju. Dla­te­go też — zasad­ni­czo ubój rytu­al­ny jest zaka­za­ny. Zwa­żyw­szy jed­nak na fakt, że oby­wa­te­la­mi Fran­cji są tak­że oso­by, któ­re z przy­czyn reli­gij­nych chcą doko­ny­wać ubo­ju w spo­sób w zasa­dzie sprzecz­ny z zasa­dą huma­ni­tar­ne­go trak­to­wa­nia zwie­rząt, usta­wo­daw­ca fran­cu­ski posta­no­wił uczy­nić dla nich wyjątek.

W sytu­acji, jak ta w oma­wia­nej spra­wie, pod­miot sta­no­wią­cy pra­wo sta­je przed dyle­ma­tem, ku któ­rym racjom się przy­chy­lić: tym, mówią­cym, że każ­dy oby­wa­tel w cywi­li­zo­wa­nym pań­stwie ma pra­wo do swo­bo­dy wyzna­wa­nia reli­gii i prze­strze­ga­nia jej wska­zań (o ile nie naru­sza to swo­bód innych) cza­sem nawet będą­cych dosyć dra­stycz­ny­mi — czy też tym, któ­rzy ponad wol­ność sumie­nia przed­kła­da­ją dobro innych istot żywych? Taki dyle­mat jest trud­ny do roz­strzy­gnię­cia, bo każ­da ze stron tego kon­flik­tu ma swo­je racje i dla tej stro­ny, zawsze jej racje będą naj­waż­niej­sze. Wszak doty­czą one kwe­stii zasad­ni­czych: wol­no­ści reli­gij­nej z jed­nej i wol­no­ści od cier­pie­nia — z dru­giej strony.

Ana­li­zo­wa­ny wyrok tej kwe­stii wła­ści­wie nie roz­strzy­ga. Trze­ba zauwa­żyć, że pra­wo­daw­ca we Fran­cji sta­rał się osią­gnąć kom­pro­mis. Ubój rytu­al­ny, jako naru­sza­ją­cy nakaz huma­ni­tar­ne­go trak­to­wa­nia zwie­rząt, jest we Fran­cji zaka­za­ny. Z jed­nym wyjąt­kiem dla żydow­skich i muzuł­mań­skich związ­ków wyzna­nio­wych. Wpro­wa­dzo­no obo­wią­zek, aby oso­by doko­nu­ją­ce ubo­ju rytu­al­ne­go wska­zy­wa­ne były przez związ­ki wyzna­nio­we — i to nie przez każ­de, ale przed orga­ni­za­cje reli­gij­ne uzna­ne przez pań­stwo i speł­nia­ją­ce okre­ślo­ne wyma­ga­nia. W ten spo­sób te związ­ki ponie­kąd wypeł­nia­ły zada­nia admi­ni­stra­cji publicz­nej, gdyż nada­wa­ły kom­pe­ten­cję okre­ślo­nym oso­bom do doko­ny­wa­nia ubo­ju według wska­zań reli­gii. Z pew­no­ścią mia­ło to zapo­biec nie­kon­tro­lo­wa­ne­mu przez niko­go ubo­jo­wi w nie­od­po­wied­nich warunkach.

Mini­ster rol­nic­twa odmó­wił sto­wa­rzy­sze­niu Cha’are Sha­lom Ve Tse­dek udzie­le­nia kom­pe­ten­cji do wska­zy­wa­nia rze­za­ków. Na pierw­szy rzut oka wyda­je się, że taka prak­ty­ka może być dys­kry­mi­nu­ją­ca, gdyż w pewien spo­sób ogra­ni­czy­ła człon­kom sto­wa­rzy­sze­nia reli­gij­ne­go moż­li­wość doko­ny­wa­nia ubo­ju według wła­snych zasad. Jed­nak­że admi­ni­stra­cja fran­cu­ska poda­ła trzy argu­men­ty za nie­na­da­niu sto­wa­rzy­sze­niu takiej kom­pe­ten­cji. Po pierw­sze, zda­niem orga­nów admi­ni­stra­cji dzia­łal­ność Cha’are Sha­lom Ve Tse­dek jest dzia­łal­no­ścią przede wszyst­kim komer­cyj­ną, a reli­gij­ną tyl­ko pośred­nio — gdyż jej głów­nym fak­tycz­nym zada­niem było dostar­cza­nie odpo­wied­nio koszer­ne­go mię­sa swo­im człon­kom (rzecz jasna, nie za dar­mo), a nie np. prze­wod­nic­two ducho­we. Po dru­gie, uzna­no że Cha’are Sha­lom Ve Tse­dek nie jest związ­kiem wystar­cza­ją­co repre­zen­ta­tyw­nym, gdyż sku­pia jedy­nie nie­wiel­ką mniej­szość żydów we Fran­cji. Po trze­cie, nie da się porów­nać sytu­acji fak­tycz­nej Cen­tral­ne­go Kon­sy­sto­rza i Cha’are Sha­lom Ve Tse­dek, gdyż pola ich dzia­łal­no­ści były inne — dla­te­go nie zacho­dzi tu dys­kry­mi­na­cja; zda­niem admi­ni­stra­cji przed­się­wzię­te środ­ki są pro­por­cjo­nal­ne do zamie­rzo­ne­go celu, gdyż skut­ki odmo­wy dla sto­wa­rzy­sze­nia doty­ka­ły, tyl­ko pośred­nio, nie­wiel­kiej licz­by człon­ków i sym­pa­ty­ków tego sto­wa­rzy­sze­nia. Dla­te­go, zda­niem peł­no­moc­ni­ka rzą­du fran­cu­skie­go, nie doszło tu do żad­nej dys­kry­mi­na­cji na tle religijnym.

Try­bu­nał zauwa­żył tak­że, że rze­za­cy dzia­ła­ją­cy z ramie­nia sto­wa­rzy­sze­nia skar­żą­ce­go mogli zwró­cić się do Połą­czo­ne­go Komi­te­tu Rabi­nicz­ne­go o zezwo­le­nie na prze­pro­wa­dza­nie ubo­ju rytu­al­ne­go, ale nie zro­bi­li tego z powo­du bra­ku poro­zu­mie­nia w kwe­stiach finan­so­wych. Stwier­dzo­no ponad­to, że zgod­nie z pra­wem we Fran­cji, zwią­zek ubie­ga­ją­cy się o nada­nie mu kom­pe­ten­cji do wska­zy­wa­nia rze­za­ków musi mieć przede wszyst­kim cha­rak­ter litur­gicz­ny; jego dzia­łal­ność nie może więc spro­wa­dzać się do dzia­łal­no­ści handlowej.

Try­bu­nał odda­lił skar­gę sto­wa­rzy­sze­nia Cha’are Sha­lom Ve Tse­dek stwier­dza­jąc, że usta­wo­daw­stwo fran­cu­skie nie naru­szy­ło pra­wa do swo­bo­dy wyzna­nia ani zasa­dy nie­dy­skry­mi­na­cji. Zauwa­żo­no, że usta­wo­daw­ca fran­cu­ski wpro­wa­dza­jąc nakaz huma­ni­tar­ne­go trak­to­wa­nia zwie­rząt wpro­wa­dził wystar­cza­ją­ce pole manew­ru dla orto­dok­syj­nych wyznaw­ców juda­izmu i isla­mu. Try­bu­nał uznał, że nakaz, aby tyl­ko uzna­ne związ­ki wyzna­nio­we wyzna­cza­ły oso­by upo­waż­nio­ne do ubo­ju rytu­al­ne­go, nie naru­sza swo­bo­dy wyzna­nia. Uzna­no, że Fran­cja wpro­wa­dza­jąc takie regu­la­cje mia­ła na wzglę­dzie zacho­wa­nie wyma­gań sani­tar­nych żyw­no­ści i dla­te­go nie­wska­za­ne jest aby ubój odby­wał się poza jakim­kol­wiek nad­zo­rem, w wąt­pli­wych warun­kach. Stwier­dzo­no tak­że, że nada­nie upraw­nie­nia do wyzna­cza­nia rze­za­ków naj­bar­dziej repre­zen­ta­tyw­nej orga­ni­za­cji żydow­skiej nie naru­sza wol­no­ści wyzna­nia żydom do niej nie­na­le­żą­cych. Zda­niem Try­bu­na­łu, róż­ni­ce w ubo­ju rytu­al­nym prze­pro­wa­dza­nym przez rze­za­ków „auto­ry­zo­wa­nych” i przez „nie­au­to­ry­zo­wa­nych” są nie­znacz­ne i spro­wa­dza­ją się jedy­nie do bada­nia orga­nów wewnętrz­nych zwie­rzę­cia. Try­bu­nał stwier­dził, że swo­bo­da wyzna­nia zosta­ła­by naru­szo­na, gdy­by zakaz ubo­ju rytu­al­ne­go cał­ko­wi­cie unie­moż­li­wił ultra-orto­dok­syj­nym człon­kom Cha’are Sha­lom Ve Tse­dek zaopa­try­wa­nie się w mię­so speł­nia­ją­ce ich wyma­ga­nia. Zauwa­żo­no jed­nak, że człon­ko­wie sto­wa­rzy­sze­nia sprze­da­wa­li w swo­ich skle­pach mię­so mro­żo­ne, speł­nia­ją­ce ich wyma­ga­nia co do koszer­no­ści, spro­wa­dzo­ne z Belgii.

Do uza­sad­nie­nia wyro­ku nie­któ­rzy sędzio­wie zgło­si­li zda­nie odręb­ne. Nie zgo­dzi­li się oni przede wszyst­kim z ostat­nim przy­to­czo­nym argu­men­tem, tj. moż­li­wo­ścią pozy­ska­nia koszer­ne­go mię­sa w inny spo­sób, niż poprzez prze­pro­wa­dza­ny przez sie­bie ubój rytu­al­ny. Ich zda­niem, koniecz­ność spro­wa­dza­nia z zagra­ni­cy mię­sa mro­żo­ne­go, może być naru­sze­niem pra­wa do swo­bo­dy wyzna­nia. Uzna­li oni ponad­to, że dzia­ła­nia usta­wo­daw­cy nie były proporcjonalne.

W swo­im wyro­ku Try­bu­nał nie ana­li­zo­wał samej sytu­acji zwie­rząt, co prze­cież w ubo­ju rytu­al­nym jest kwe­stią naj­bar­dziej kon­tro­wer­syj­ną. Zauwa­żo­no jed­nak, że fran­cu­ski pra­wo­daw­ca sta­rał się wywa­żyć „inte­re­sy” zwie­rząt z pra­wem ultra-orto­dok­syj­nych wyznaw­ców juda­izmu do swo­bod­ne­go prak­ty­ko­wa­nia reli­gii. W dzi­siej­szych cza­sach trud­no unik­nąć star­cia mię­dzy nor­ma­mi uzna­wa­ny­mi za osią­gnię­cia cywi­li­za­cyj­ne a czę­sto tra­dy­cyj­ny­mi zasa­da­mi pły­ną­cy­mi z innych sys­te­mów nor­ma­tyw­nych. Wyda­je się, że pró­ba pogo­dze­nia tych dwóch, sprzecz­nych ze sobą regu­la­cji, nie jest moż­li­wa w taki spo­sób, aby wszyst­kie stro­ny były zado­wo­lo­ne. Moż­na jed­nak szu­kać kom­pro­mi­su, co zda­niem Euro­pej­skie­go Try­bu­na­łu Praw Czło­wie­ka, we Fran­cji osią­gnię­to w zgo­dzie z pra­wa­mi człowieka.

Wady druku

Dzi­siaj mija ostat­ni week­end świę­te­go spo­ko­ju na naj­bliż­sze mie­sią­ce – bowiem za dwa dni roz­po­czy­na się nowy rok aka­de­mic­ki i przez to wię­cej będę miesz­kał w Pozna­niu niż w Kali­szu. Przede mną czwar­ty rok stu­diów. Miej­my nadzie­ję, że minie mi tak szyb­ko, jak poprzednie.

A teraz z innej becz­ki. Słu­cham sobie od paru mie­się­cy „Nar­ren­turm” Andrze­ja Sap­kow­skie­go w for­mie audiok­siąż­ki. Jest ona zre­ali­zo­wa­na dopraw­dy wspa­nia­le. Nie jest to zwy­kła książ­ka-czy­tan­ka, ale praw­dzi­wy radio­wy teatr: z akto­ra­mi, muzy­ką, efek­ta­mi spe­cjal­ny­mi. Przy­znam się kie­dyś, że kil­ka lat temu zabra­łem się za czy­ta­niem pierw­sze­go tomu Try­lo­gii Husyc­kiej, ale prze­ra­zi­ła mnie dłu­gość roz­dzia­łów i mno­gość histo­rycz­nych deta­li – tak więc zre­zy­gno­wa­łem po kil­ku­dzie­się­ciu stro­nach. Teraz, gdy słu­cham, jest zupeł­nie ina­czej. Oczy­wi­ście każ­dy roz­dział trwa przy­naj­mniej godzi­nę i wysłu­cha­nie cało­ści z pew­no­ścią zaj­mie wie­le cza­su; nie­mniej jed­nak wra­że­nia są świet­ne. Powo­li zbli­żam się do koń­ca i już nie mogę się docze­kać następ­nych części.

Czy­ta­jąc (a raczej słu­cha­jąc), natra­fi­łem na jeden frag­ment szcze­gól­nie cie­ka­wy i prze­kor­ny; jest to mia­no­wi­cie opi­nia Sam­so­na doty­czą­ca skut­ków roz­po­wszech­nie­nia dru­ku. W książ­ce Andrze­ja Sap­kow­skie­go wie­le jest myśli bar­dzo traf­nych i war­tych zapa­mię­ta­nia, ale ta nie jest raczej zbyt popularna:

– Zaiste – prze­mó­wił po chwi­li Sam­son Mio­dek, swym łagod­nym i spo­koj­nym gło­sem. – Widzę to oczy­ma duszy mojej. Maso­wa pro­duk­cja papie­ru, gęsto pokry­te­go lite­ra­mi. Każ­dy papier w set­kach, a kie­dyś, jak­by śmiesz­nie to nie zabrzmia­ło, może i w tysią­cach egzem­pla­rzy. Wszyst­ko po wie­lo­kroć powie­lo­ne i sze­ro­ko dostęp­ne. Łgar­stwa, bred­nie, oszczer­stwa, pasz­kwi­le, dono­sy, czar­na pro­pa­gan­da i schle­bia­ją­ca motło­cho­wi dema­go­gia. Każ­da pod­łość nobi­li­to­wa­na, każ­da nik­czem­ność ofi­cjal­na, każ­de kłam­stwo praw­dą. Każ­de świń­stwo cno­tą, każ­da zaplu­ta eks­tre­ma postę­po­wą rewo­lu­cją, każ­de tanie haseł­ko mądro­ścią, każ­da tan­de­ta war­to­ścią. Każ­de głup­stwo uzna­ne, każ­da głu­po­ta uko­ro­no­wa­na. Bo wszyst­ko to wydru­ko­wa­ne. Stoi na papie­rze, więc ma moc, więc obo­wią­zu­je. Zacząć to będzie łatwo, panie Guten­berg. I roz­ru­szać. A zatrzymać?

A. Sap­kow­ski „Nar­ren­turm”

Zda­wać by się mogło, że Sam­so­no­wi minu­sy prze­sło­ni­ły plu­sy. Przy­kła­da­jąc jed­nak tę opi­nię do bagna inter­ne­to­wych komen­ta­rzy, któ­re moż­na zna­leźć na wie­lu pol­skich por­ta­lach inter­ne­to­wych, wyda­je się ona nader aktualna.

Książki w internecie

Do lite­ra­tu­ry w inter­ne­cie dostęp jest dosyć łatwy. Ist­nie­je wie­le stron inter­ne­to­wych, na któ­rych moż­na zna­leźć opo­wia­da­nia, wier­sze, książ­ki. Legal­nie i nie­le­gal­nie (cho­dzi rzecz jasna o pra­wa autor­skie). Napi­sa­ne przez zna­nych pisa­rzy, jak i przez zupeł­nych ama­to­rów, któ­rzy po pro­stu chcą się swo­imi utwo­ra­mi podzie­lić z szer­szą publicz­no­ścią. Skle­pów z książ­ka­mi są pew­nie milio­ny, a na koń­cu jest alle­gro, gdzie uży­wa­ne książ­ki moż­na kupić za grosze.

Gdy cho­dzi o stro­ny inter­ne­to­we z książ­ka­mi (a raczej z wszel­kiej maści źró­dła­mi) god­ne pole­ca­nia są szcze­gól­nie dwie stro­ny inter­ne­to­we. Pierw­sza z nich, to Wol­ne Lek­tu­ry – pro­jekt fun­da­cji Nowo­cze­sna Pol­ska. Moż­na tam zna­leźć dzie­siąt­ki tek­stów lite­rac­kich, któ­re powsta­ły poprzez zeska­no­wa­nie czę­ści zbio­rów, przede wszyst­kim Biblio­te­ki Naro­do­wej. Ta stro­na inter­ne­to­wa nasta­wio­na jest na dzia­łal­ność edu­ka­cyj­ną: publi­ka­cja zasłu­gu­ją na pochwa­łę ze wzglę­du na pro­fe­sjo­nal­ną redak­cję tek­stów. Spryt­nie omi­nię­to tutaj kwe­stię praw autor­skich: dostęp­ne są książ­ki zeska­no­wa­ne z bar­dzo sta­rych egzem­pla­rzy; auto­rzy daw­no już nie żyją… dla­te­go próż­no szu­kać tutaj współ­cze­snej literatury.

Podob­nie jest w dru­gim pro­jek­cie – Polo­nie. Polo­na, to biblio­te­ka cyfro­wa jak się patrzy. Tutaj zeska­no­wa­no całe książ­ki łącz­nie z okład­ka­mi, w bar­dzo wyso­kiej roz­dziel­czo­ści, tak więc moż­na zana­li­zo­wać wszyst­ko łącz­nie z fak­tu­rą papie­ru. Do tego doda­no cie­ka­we funk­cjo­nal­no­ści, w tym inte­gra­cję z por­ta­la­mi spo­łecz­no­ścio­wy­mi. Do tego docho­dzi świet­ny, nowo­cze­sny inter­fejs użytkownika.

Piszę o tym wszyst­kim dla­te­go, że przed chwi­lą w „Dużym For­ma­cie”  (31÷2013) prze­czy­ta­łem o pro­jek­cie Google Books. O nim rzecz jasna wie­dzia­łem już wcze­śniej i z ich stro­ny inter­ne­to­wej korzy­sta­łem – dopie­ro jed­nak teraz pozna­łem kuli­sy całe­go przed­się­wzię­cia. Otóż ład­nych kil­ka lat temu przed­sta­wi­cie­le Google­’a uda­li się do kie­row­ni­ków naj­waż­niej­szych świa­to­wych biblio­tek mówiąc im, że zeska­nu­ją cały księ­go­zbiór za dar­mo i udo­stęp­nią go w inter­ne­cie. Jed­nym sło­wem – świet­ny pomysł. Dzię­ki nie­mu moż­na wydo­być sta­re publi­ka­cje (z przed kil­ku bądź kil­ku­set lat) z odmę­tów dusz­nych maga­zy­nów i udo­stęp­nić dla każ­de­go; np. śre­dnio­wiecz­ne manu­skryp­ty prze­cho­wy­wa­ne pie­czo­ło­wi­cie w klasz­tor­nych bibliotekach.

Nie­ste­ty wszyst­ko roz­bi­ło się o pisar­ską hipo­kry­zję. Urszu­la Jabłoń­ska pisze, że kie­dy James Gle­ick (jakiś ame­ry­kań­ski pisarz) dowie­dział się o pro­jek­cie Google­’a, bar­dzo mu się on spodo­bał (mate­ria­ły do pra­cy, książ­ki w zasię­gi klik­nię­cia mysz­ką). Podo­bał mu się do cza­su, gdy dowie­dział się, że jego pra­ce rów­nież są zeska­no­wa­ne i ogól­nie dostęp­ne. To po pro­stu arcy­przy­kład hipo­kry­zji i zakła­ma­nia. Niech wszy­scy mi dają, ale od moje­go wara.

Wte­dy zaczę­ły się koło­my­je z pozwa­mi, ugo­da­mi, odszko­do­wa­nia­mi, a wszyst­ko rzecz jasna toczy­ło się wokół oskar­że­nia o łama­nie praw autor­skich. Trwa­ją w zasa­dzie do dzi­siaj; wie­le ksią­żek zosta­ło usu­nię­tych z ogól­ne­go dostę­pu albo moż­na zoba­czyć tyl­ko kil­ka stron.

Pra­wa autor­skie” łama­no już w śre­dnio­wie­czu, bo ucznio­wie prze­pi­sy­wa­li książ­ki, któ­rych – z bra­ku dru­ku – nigdzie prze­cież kupić nie moż­na było. Dzi­siaj jest to znacz­nie łatwiej­sze, bo są kse­ro­ko­piar­ki, szyb­kie ska­ne­ry, apa­ra­ty &c &c i o czy­wi­ście inter­net, czy­li spraw­ca całe­go zła. Nad­cho­dzi moment, w któ­rym twór­cy tre­ści muszą się zasta­no­wić, dla kogo tak na praw­dę two­rzą: dla publicz­no­ści, czy… no wła­śnie, dla kogo?

Nowe etyczne wyzwania

Nie­ubła­ga­nie nad­szedł czas egza­mi­nów. Sesja zaczy­na się za tydzień, ale ja już za trzy dni mam swój pierw­szy egza­min. Nie będę się na ten temat roz­pi­sy­wać (bo szko­da cza­su), ale zna­la­złem coś rów­nie inte­re­su­ją­ce­go w internecie.

Kie­dyś już wspo­mnia­łem, że na stro­nie inter­ne­to­wej „New York Time­sa” znaj­du­je się rubry­ka, na któ­rej etyk odpo­wia­da na róż­ne pro­ble­my; zwy­kle jed­nak dosyć przy­ziem­ne. Kil­ka tygo­dni ktoś zadał pyta­nie zwią­za­ne z życiem uni­wer­sy­tec­kim, myślę, że dosyć waż­ne, z punk­tu widze­nia każ­de­go stu­den­ta. Pyta­nie brzmi: czy etycz­nym jest, aby jako zali­cze­nie z dwóch róż­nych przed­mio­tów dać tę samą pra­cę (tj. jakieś wypra­co­wa­nie). Cho­dzi o pro­blem tzw. auto­pla­gia­tu. Wśród naukow­ców wywo­łu­je to spo­re pro­ble­my (tro­chę to śmiesz­ne, gdy ktoś sam sie­bie cytu­je, ale tak się zda­rza) – ale z dru­giej stro­ny, stu­den­ci nie są naukow­ca­mi, więc i mia­ry do nich przy­kła­da się tro­chę inne.

W poda­nym przy­kła­dzie, czy­tel­nik stu­diu­ją­cy na uni­wer­sy­te­cie w Sta­nach Zjed­no­czo­nych tak sobie dobrał przed­mio­ty i temat pra­cy, że mógł tę samą pra­cę z powo­dze­niem oddać jako zali­cze­nie na obu zaję­ciach. Rzecz jasna dla nie­któ­rych jest to „osta­tecz­ny upa­dek wszel­kich war­to­ści”, a dla innych – geniusz w czy­stej postaci.

Zarów­no dla ety­ka-spe­cja­li­sty, jak i dla prze­cięt­ne­go czło­wie­ka oczy­wi­ste jest, że coś tu śmier­dzi. Pro­blem jest tyl­ko taki, że wła­ści­wie nie wia­do­mo co.  Bowiem w grun­cie rze­czy, w ten spo­sób niko­mu nie dzie­je się żad­na krzyw­da, trud­no jest to też nazwać jakoś szcze­gól­nie nie­uczci­wym – bo do praw­dzi­we­go pla­gia­tu prze­cież nie doszło. Docho­dzi się do wnio­sku, że w grun­cie rze­czy nie jest to coś nie­etycz­ne­go – co naj­wy­żej powsta­ją pyta­nia o sens edu­ka­cji na uniwersytecie.

Ponad­to, jak poda­je autor, podob­na sytu­acja zacho­dzi, gdy ktoś nie przy­go­tu­je się do egza­mi­nu, ale zda go – na pod­sta­wie dotych­czas uzy­ska­nej wiedzy.

Ja sam pamię­tam, jak drze­wo gene­alo­gicz­ne przy­go­to­wa­ne w IV kla­sie pod­sta­wów­ki, po drob­nych prze­rób­kach wyko­rzy­sta­łem i przed­sta­wi­łem do oce­ny jesz­cze w VI kla­sie i I gimnazjum 😀

Brak jed­no­znacz­ne­go potę­pie­nia takich prak­tyk przez auto­ra odpo­wie­dzi wywo­łał dosyć ostry sprze­ciw czy­tel­ni­ków „NYT będą­cych nauczy­cie­la­mi aka­de­mic­ki­mi. Chy­ba nie spodo­ba­ła im się myśl, że mogą być w ten spo­sób robie­ni w konia – choć mnie się zda­je, że nie jest to raczej oszu­ki­wa­nie. Wie­lu z nich wyda­je się, że są naj­pięk­niej­si, naj­mą­drzej­si i naj­waż­niej­si – chcą więc, by przez pra­ce zali­cze­nio­we oddać hołd ich wyjąt­ko­wo­ści. Nie­któ­rzy czy­tel­ni­cy poczu­li się „zawie­dze­ni i obra­że­ni”. Coś mi się zda­je, że w ich mnie­ma­niu mają patent na nie­omyl­ność (cza­sa­mi spo­ty­ka­ne na uni­wer­sy­te­cie) – dla­te­go jed­no­gło­śnie zaczę­li potę­piać ety­ka. Pod­no­si­li argu­men­ty w sty­lu że „to nie­god­ne”, że „regu­la­min tego zabra­nia” &c &c.

Na szczę­ście etyk nie pozo­stał im dłużny:

The­re is a dif­fe­ren­ce betwe­en some­thing being une­thi­cal in a natu­ral sen­se and some­thing being une­thi­cal becau­se an arbi­tra­ry ethics poli­cy sta­tes that this is the case. I don’t care what the Uni­ver­si­ty of Houston has decre­ed. More­over, would the wri­ter of that let­ter agree with my respon­se if — for wha­te­ver reason — the Uni­ver­si­ty of Houston sud­den­ly amen­ded the­ir poli­cy? I don’t think he/she would. This kind of con­tra­dic­tion hap­pens all the time with this column. Legi­sla­tion does not defi­ne ethi­cal beha­vior. For exam­ple (as one com­men­ter noted), it’s ille­gal for a Uni­ted Sta­tes citi­zen to visit Cuba — but it’s not remo­te­ly unethical.

To, że coś zosta­ło zade­kre­to­wa­ne jako zabro­nio­ne, nie ozna­cza od razu – że jest nie­etycz­ne. Co wię­cej, co kogo obcho­dzi, co sobie jakiś tam uni­wer­sy­tet czy jaka kol­wiek inna jed­nost­ka wpi­sa­ła do regu­la­mi­nu? Tak dłu­go, jak nie jest to pra­wem powszech­nie obo­wią­zu­ją­cy, moż­na mieć to w głę­bo­kim poważaniu.

Dzi­siaj etyk z kolei musiał zmie­rzyć się z nowym pro­ble­mem: czy etycz­ne jest uży­wa­nie wóz­ka inwa­lidz­kie­go tyl­ko po to, by wzbu­dzić czy­jąś sym­pa­tię? Czy­tel­nik napi­sał, że zakła­da oku­la­ry na nie­któ­re spo­tka­nia tyl­ko po to, by wyglą­dać bar­dziej wia­ry­god­nie i mądrze – czy może w takim razie uży­wać wóz­ka inwa­lidz­kie­go? [może dla wzbu­dze­nia litości?]

Takie zacho­wa­nie nie jest nie­etycz­ne, choć może tro­chę dziw­ne. Zda­niem auto­ra odpo­wie­dzi, jeśli ktoś oce­nia ludzi po tym, czy noszą oku­la­ry – zasłu­gu­je na to, by być oszukiwanym.

Miesiąc detektywów

Co za zanie­dba­nie z mojej stro­ny, żeby tak rzad­ko tutaj ostat­nio zaglą­dać?! Ale tak po pro­stu wyszło.

Mógł­bym napi­sać o tysią­cach spraw, ale po co, sko­ro z inter­ne­tu wyle­wa się sze­ro­ki ściek roz­ma­itych komen­ta­rzy na każ­dy temat, jeden głup­szy od dru­gie­go, ja tej sytu­acji pogar­szać więc nie będę.

Lepiej za to napi­sać kil­ka zdań o książ­ce, jaką ostat­nio prze­czy­ta­łem, a było to: „Stu­le­cie detek­ty­wów” Jür­ge­na Thor­wal­da. Jak sam autor w posło­wiu pisze, jest to coś w rodza­ju histo­rii kry­mi­na­li­sty­ki w piguł­ce. „W piguł­ce” – bo opi­sa­nie wszyst­kie­go ze szcze­gó­ła­mi zaję­ło­by pew­nie ze sto tomów, a tu autor ogra­ni­czył się do 700 stron.

Książ­ka podzie­lo­na jest na czte­ry czę­ści: histo­rię iden­ty­fi­ka­cji, histo­rię medy­cy­ny sądo­wej, tok­sy­ko­lo­gii i bali­sty­ki. Nie brak tu tech­nicz­nych szcze­gó­łów, ale czy­tel­nik się w nich nie gubi. Roz­wój nauki poka­za­no głów­nie na pod­sta­wie kolej­nych spraw sądo­wych z całe­go świa­ta. Odna­la­złem tak­że trzy wąt­ki polskie:

  • Ludwik Teich­mann-Sta­wiar­ski z Kra­ko­wa, któ­ry w roku 1853 odkrył, że krew ludz­ka w połą­cze­niu z kwa­sem octo­wym wytwa­rza jakieś krysz­tał­ki (krysz­tał­ki hemi­ny). Nazwa­no to póź­niej „Teich­man­now­ską pró­bą heminy”.
  • Miesz­ka­ją­cy w Kra­ko­wie pro­fe­so­ro­wie Wach­holz i Horosz­kie­wicz, któ­ry zasta­na­wia­li się, jak odróż­nić uto­pie­nie od uto­nię­cia (1915) i swo­je trzy gro­sze do kry­mi­na­li­sty­ki dołożyli.
  • Pół­z­da­nio­we wtrą­ce­nie o Sobo­lew­skim, któ­ry – jak mnie­mam – „wydał pra­ce na temat bro­ni palnej.”

Lep­sze to niż nic. Zasta­na­wia­ją­ce jest też samo tłu­ma­cze­nie z ory­gi­na­łu nie­miec­kie­go: tłu­macz Karol Bunsch (pisarz, adwo­kat) i Wan­da Kra­gen (ale nie wiem, jaki jest jej udział) bar­dzo czę­sto pod posta­cią przy­pi­sów wtrą­ca się do zda­nia auto­ra książ­ki i chęt­nie go popra­wia. Nie omiesz­ka też dodać zło­śli­wych wkrę­tów pod adre­sem nie­któ­rych bohaterów…

 

A na deser: dwa zdjęcia.

Col­le­gium Maius

Aula uni­wer­sy­tec­ka w listo­pa­do­wy wieczór.

Cyryl na niedzielę

Sejm ma waka­cje, więc w zasa­dzie w mediach posu­cha. Szcze­gól­nie w tych żywią­cych się tanią 1‑dniową sen­sa­cją; tj. w tele­wi­zjach informacyjnych.

Wszyst­kie tele­wi­zje powin­ny więc dzię­ko­wać  Epi­sko­pa­to­wi Pol­ski za to, że do spół­ki z Rosyj­ską Cer­kwią Pra­wo­sław­ną na kil­ka dni zapew­nił im temat do maglo­wa­nia: mia­no­wi­cie wizy­tę patriar­chy moskiew­skie­go Cyry­la w Pol­sce. W jej trak­cie doszło do „prze­ło­mo­we­go”, „bez­pre­ce­den­so­we­go” [posłu­gu­jąc się języ­kiem tele­wi­zji] wyda­rze­nia, a mia­no­wi­cie do pod­pi­sa­nia wspól­ne­go orę­dzia. Dodam tyl­ko, że to ten sam Cyryl, któ­ry nie­daw­no został zaata­ko­wa­ny biu­stem przez ukra­iń­skie femi­nist­ki (naszym femi­nist­kom wizy­ty w ten spo­sób ubar­wić się nie chciało).

Gdy cho­dzi o treść orę­dzia, to nie jest to może coś nad­zwy­czaj­ne­go, ale zawsze miło, że przed­sta­wi­cie­le dwóch wiel­kich wyznań choć raz wyka­za­li odro­bi­nę dobrej woli. Za to abp Micha­lik zyskał sobie pew­nie jakie­goś plu­sa u czę­ści spo­łe­czeń­stwa, dla któ­rej do tej pory był tyl­ko radio­ma­ryj­nym inkwizytorem.

W tek­ście zawar­to miłość, przy­jaźń i bra­ter­stwo, ale nie daro­wa­no sobie jak zwy­kle „palą­cych pro­ble­mów”, tj. wał­ko­wa­nych od rana do wie­czo­ra abor­cji, in vitro etc.

Pod pre­tek­stem zacho­wa­nia zasa­dy świec­ko­ści lub obro­ny wol­no­ści kwe­stio­nu­je się pod­sta­wo­we zasa­dy moral­ne opar­te na Deka­lo­gu. Pro­mu­je się abor­cję, euta­na­zję, związ­ki osób jed­nej płci, któ­re usi­łu­je się przed­sta­wić jako jed­ną z form mał­żeń­stwa, pro­pa­gu­je się kon­sump­cjo­ni­stycz­ny styl życia, odrzu­ca się tra­dy­cyj­ne war­to­ści i usu­wa z prze­strze­ni publicz­nej sym­bo­le religijne.

Ład­nie to sko­men­to­wał J. Hart­man:

Sam doku­ment jest zlep­kiem pyszał­ko­wa­tych fra­ze­sów o „pojed­na­niu” (to, że wy się tam żre­cie mię­dzy sobą, nie zna­czy, że Pola­cy i Rosja­nie mają jakieś szcze­gól­ne złe rela­cje i potrzeb­ne im „pojed­na­nie”!) z typo­wy­mi poła­jan­ka­mi fun­da­men­ta­li­stów, któ­rzy wspól­nym szy­frem trwoż­li­wie egzor­cy­zmu­ją wszyst­ko, co wyda­je im się zagra­żać ich pozy­cji. Ten cały obcy świat, któ­re­go tak się boją, umie­ją okle­ić paro­ma dia­bel­ski­mi epi­te­ta­mi, w rodza­ju „pro­pa­ga­tor abor­cji i euta­na­zji”, „zde­hu­ma­ni­zo­wa­ny seku­la­ryzm” czy „ate­istycz­ny fun­da­men­ta­lizm”, lecz nic ponad­to. Umie­ją tyl­ko zatrza­snąć się na głu­cho w solip­sy­stycz­nej para­noi i sza­leń­stwie pychy, pozwa­la­ją­cej bez zaże­no­wa­nia prze­ma­wiać „do naro­dów” (ba, nie­le­d­wie „w imie­niu naro­dów”!) i robić nie­dwu­znacz­ne alu­zje, że wszyst­ko, co nie­ko­ściel­ne jest nie­mo­ral­ne, a Kościół i Cer­kiew są moral­no­ści osto­ją (a to szcze­gól­ne!). Na te wszyst­kie insy­nu­acje, pomó­wie­nia i bez­przy­kład­ne zadu­fa­nie w sobie nakła­da się jesz­cze obłud­ny szta­faż reto­ry­ki „tro­ski”. Oni są zawsze tak bar­dzo zatro­ska­ni i tak bar­dzo by nas chcie­li „ubo­ga­cić”.

Nie był­bym sobą, gdy­bym nie napi­sał, że dla przed­sta­wi­cie­li naj­bar­dziej skraj­nej pra­wi­cy przy­jazd Cyry­la jest kolej­ną oka­zją do urzą­dze­nia sobie festi­wa­lu para­noi. W koń­cu Cyryl, to agent KGB, któ­ry przy­je­chał z sadzon­ka­mi brzo­zy smoleńskiej…